Tuesday, August 7, 2007

Nước Nga: nghe, thấy và cảm nhận

I.

Bạn bè tôi thường nói: “không hiểu nước Nga nuôi mày kiểu gì mà tới bây giờ mày vẫn yêu nước Nga “. Vợ con tôi cũng vậy. Nước Nga dưới con mắt những người thân của tôi hoàn toàn khác tôi. Đơn giản vì tôi đã tới nước Nga từ những năm tôi mới 17 tuổi, tôi đã sống, học tập và làm việc ở nước Nga ngót nghét 10 năm. Tôi đến nước Nga với những vần thơ và truyện ngắn của Pushkin, với “Anh hùng thời đại “của Levmantov, hay “Chiến tranh và hòa bình ” của Lev Tolstoi. Tôi rất mê thiên tài quân sự Napoleon Bonapart, nhưng tôi cũng biết rằng ông ta phải chịu rút chạy thảm bại trước ý chí kiên cường của người Nga và mùa đông khắc nghiệt của nước Nga. Tôi cũng biết nước Nga qua chiến thắng vĩ đại tiêu diệt chủ nghĩa phát xít Đức với một tổn thất lớn nhất là mất trên 20 triệu người trong chiến tranh thế giới thứ hai (1941 - 1945). Nhưng có lẽ tôi yêu nước Nga từ khi tôi được hấp thụ nền văn hóa Nga, và được đào tạo bởi nền khoa học cơ bản của Nga. Còn vợ con tôi biết nước Nga chỉ qua những giai điệu bài hát “Chiều Matxcơva”, ” Cây bạch dương” hay “Kachiusa”… mà thỉnh thoảng khi hứng chí tôi vẫn hay ngêu ngao hát.

2.
Tôi thật sự bị sốc khi biết tin Vũ Anh Tuấn, sinh viên năm thứ nhất tại trường Bách Khoa Saint Peterbourg, bị những phần tử quá khích giết hại đêm 13 tháng 10 vừa qua.(năm 2004 - chú thích). Nước mắt của người đàn ông 50 tuổi như tôi trào ra một phần vì thương Tuấn, bạn cùng lứ tuổi với con trai tôi, một phần vì cảm giác hình tượng nước Nga trong mình hoàn toàn sụp đổ. Không lẽ nước Nga bây giờ lại khac hoàn toàn với nước Nga mà tôi biết những năm 1971-1972. Không lẽ người Nga bây giờ lại khắc những thầy cô giáo mà tôi từng được dạy dỗ những năm đại học và những năm làm luận án Phó tiến sỹ, khá với những người bạn Nga mà tôi đã từng sống cùng ký túc xá, lại khác với những người công nhân Nga mà tôi đã có dịp làm việc trong thời gian những ngày hè ở nước Nga.
3.
Tuấn ơi, chú nghĩ rằng khi cháu ngã xuống, cháu cũng không ngờ mình lại là đối tượng của những kể cuồng tín mới ở Nga. Chú nghĩ, chúng không phải là những “Người Nga” chân chính. Và chú cũng mong khi cháu giã từ cuộc đời với tuổi 20, cháu vẫn nghĩ tốt về nước Nga và người Nga. Chú không nhớ trong một cuốnn truyện nào đó mà chú đã đọc, chú rất thích thuật ngữ:”Tâm hồn Nga, tính cách Nga”, và chú cùng đã hiểu được phần nào thuật ngữ đó khi lao động, học tập và làm việc ở Nga.
4.
Những ngày đâu xuân 2005, tôi có dịp ghé lại Mat-xcơ-va (Moscow) nhân chuyện công tác tại trường Tổng hợp Quốc Gia Belarus (Cộng hòa Belarus). Xuống sân bay Demodemovo, tôi cảm thấy yên tâm vì không còn cảnh chen chúc và hỗn loạn của hành khách như tôi đã từng gặp tại sản bây Shemecheva 2 ở những năm 90 thế kỉ trước. Trên quãng đường dài trên taxi về thành phố, tôi gợi chuyện người lái xe về cuộc sống, về sự đời mới, về tất cả mới chuyện trên trời dưới biển đang diễn ra trên nước Nga.
Tôi cảm nhận được nước Nga thực sự đã khác với nước Nga mà tôi đã biết. Nước Nga đã giàu lên rất nhiều với số lượng tỷ phú trẻ hiện có, với những siêu thị chứa đây hàng hóa mang nhẫn mắc phương Tây. Ngoài đường các biểu ngữ tuyên truyền cho lối sống của những người giàu như mới đi du lịch nước ngoài, mới tiêu tiền trong các khu cờ bạc CASINO, v.v. và` v.v… Và hình` như không còn có taxi nào` chở khách theo đồng hồ nữa, mà theo sự thỏa thuận.
5.
Một giáo sư người Belarus không giấu vể khó chịu khi nói với tôi về thủ đô Matxcơva của nước Nga. “Đó là thành phố giàu nhất thế giới mà ông ta đã tới, nhưng cũng là nói mà ông ta ngại ghé lại nhất vì sự không an toàn”.Tôi cùng thực sự chia sẻ cảm giác đó với vì giáo sư khi tôi được cảnh báo qua tờ Đất nước (một tờ báo của Hội người Việt sống tại Nga) về 10 điều cần ghi nhớ khi tới Matxcơva. Đó là không nên ra ngoài nếu không thật sự cần thiết,và không muốn qua’ 8h tối. Không nên đi qua những góc phố tôi hay vườn hoa. Không nên xuống đường ngắm khi vắng người, v.v… Tôi cùng thực sự lo ngại khhi thấy trên các kênh truyền hình Nga chiếu nhiều phim mô tả lối sống thực dụng của một số người Nga hiện nay, mô tả sự hoạt động của các băng nhóm tội phạm hình` sự cũng như kinh tế. Ngoài` ra còn` có các thông tin như 63% người dân Matxcơva không thích những người dân gốc Châu Á’. Có lẽ nạn khủng bố đã làm nhiều người Nga luôn phải cảnh giác . Nhưng không lẽ người Nga lại cảnh giác và khó chịu với những sinh viên Việt nam nhỏ bé, hiền lành và chịu khó? Những sinh viên tới Nga để học hỏi văn hóa Nga và học những thành tựu khoa học của Nga, không phải là đối tượnng để những người Nga chân chính thù ghét và xua đuổi.
Tổng thống Nga PUTIN

6.
Thời gian tôi ghé lại Matxcơva cùng chính là thời gian mà các cuộc biểu tình` phản đối việc cắt ưu đãi cho những người về hưu và cựu chiến binh. Tôi đã chứng kiến những người biểu tình yên lặng đứng ngoài trời già lạnh -25 độ C với những yêu cầu thiết thực nhất cho cuộc sống như đi lại, chữa bệnh, lương hưu. Lúc đó tôi thực sự thông cảm cho Tổng thống Nga PUTIN - người mà tôi đánh giá là người đàn ông của thế kỉ 21- trước những khó khăn mà nước Nga đang gặp phải. Nhưng tôi cũng hy vọng rằng nước Nga sẽ vượt qua được những khó khăn trước mắt, như họ đã vượt quá nhiều khó khăn trong lịch sử. Trong tôi lại vang lên giai điệu bài hát’ Nga “Tổ quốc bắt đầu từ đâu”, trong đó có câu ” Chúng ta không đầu hàng ai”.
7.
Tôi cũng nhận thấy là nước Nga đang thay đổi từng ngày, từng giờ trong mọi lĩnh vực. Cải cách hành chính chắc chắn sẽ làm gọn nhẹ ngân sách nhà nước nhưng cũng đẩy nhiều người tham gia đội quân thất nghiệp vốn đã không ít ỏi gì. Tôi bắt gặp nhiều người già có trẻ có đứng ở các lối lên xuống các đường ngầm ở thủ đô Matxcơva với những giỏ trại cây hái vội từ vườn nhà, những đôi tất lên tự đan với hy vọng bán được để trang trải những khó khăn trong mùa đông giá lạnh của nước mình. Tôi cũng đã thấy rất nhiều nam nữ thanh niên ca hát ngoài đường phố với mọi thứ nhạc cụ. Họ không ngửa tay xin tiền của khách qua đường, nhưng họ cũng hy vọng những bài ca của họ được trả bằng những đồng tiền rúp, và vì vậy họ không hề từ chối những đồng rúp của những vị khách qua đường hảo tâm tha xuống. Tuy nhiên không thể phủ nhận rằng người Ngã đã giàu lên nhanh chóng khi nền kinh tế tập trung chuyển sang kinh tế thị trường. Ngoài đường nhiều người Nga trẻ tuổi, vẻ mặt tự mãn với những chiếc áo da đắt tiền, ngự trên những chiếc ôtô mà chắc thời bao cấp chỉ có các vị trong Bộ Chính trị mới được dùng. Trong các cửa hàng lớn, hàng hóa nhiều chủng loại và từ nhiều nguồn được bầy bán nhiều tới mức tôi nhớ lại thời kỳ mà đất nước Xô Viết đang là đốii trọng với phương Tây.
Năm 2001, tại sân bay Toronto(Canada), tội tình cờ gặp và trao đổi với một phụ nữ Nga - cán bộ Bộ Thương Mại Nga - qua Canada dự hội nghị chuyên đề. Lúc đó tôi được biết lương trung bình của một cán bộ công chức Nga là khoảng 200USD. Người phụ nữ Nga đã đỏ mặt khi tôi, với bản tính hay châm chọc, hỏii cảm tưởng của chị ta thế nào khi ở sân bay với một đống hoàng hóa miễn thuế mà chỉ ta sẽ mang về Nga qua chuyện công tác nước ngoài. Tôi phải nhắc khéo với chỉ ta một kỷ niệm đau buồn rằng trong những năm 90 của thế kỉ trước, những người Việt Nam đã bị coi thường khi đưa những hàng hóa sản xuất tại Nga về nước sau những đợt công tác, học tập hoặc kết thúc hợp đồng lao động tại các nhà máy ở Nga. Cái nhún vai của người phụ nữ như ham` ý: cuộc sống như vậy đó’.
Ghé qua nước Nga lần này, tôi ngạc nhiên khi biết rằng tiền lương trung bình của một giáo sư Nga khoảng 800USD vào đầu năm 2005. Cuộc cải cách của nước Nga đã động chạm cả tới những lĩnh vực mà lâu nay người Nga vẫn rất tự hào : khoa học cơ bản. Nhiều trường đại học danh tiếng của Nga đã thay đổi chương trình, cách thức đào tạo cũ bằng những chướng tirnh đào tạo hiện đại. Hiện tại nhiều trường DH của Nga vẫn là những địa chỉ đáng tin cây trong đào tạo chuyên gia chất lượng cao. Điều đó đã thu hút nhiều sinh viên các nước tôi học tại DH Ngã. Lương của các giáo sư được trả cao hơn và có nhiều khoán trả giống như chúng ta là phần cứng (lương cơ bản) và phần mềm (các khoản dạy ngoài giờ, dạy hệ không chính quy hoặc tiền thưởng ). Có lẽ điều đó phần nào hạn chế nạn chảy máu chất xám tại nước Nga trong thời điểm hiện tại. Chỉ có điều là hình như người Ngã ít tốn nhiều giấy mức như chúng ta khi nói về Cải cách giáo dục.
8.
Trong thời gian cho chuyện bay, tôi có ghé thăm TOGI - một trong những trung tâm buôn bán của người Việt trên đất Nga. Điều đầu tiên đập vào mắt tôi là ngoài lối vào trung tâm luôn có vài cảnh sát và bảo vệ người Nga đứng làm nhiệm vụ. Trung tâm này nguyên là một trong những cơ sở của nhà máy Togi, đầu những năm 1990 đã được một số người Việt thuê để làm nơi buôn bán. Khi mới bước vào đây, tôi có cảm giác như mình` đang đứng ở các khu phố Hàng Ngang, hàng Đào của Hà Nội. Hàng hóa chủ yếu xuất xứ từ Trung Quốc với mẫu mã đẹp, “chật lượng cực tốt- giá rẻ ” - theo lời giới thiệu của những người bán hàng. Hàng nhiều vô kể về chủng loại và số lượng, những hình` như lượng người bán lại đông hơn người mua. Có nhiều người Nga được thuê bán hàng với tiền công 10-15USD mỗi ngày. Thỉnh thoảng tôi lại phải dùng tiếng Việt để giải thích cho vài người bạn hàng người Việt vì họ cứ tưởng tôi là khách từ vùng Trung Á đến mua hàng`. Khi vừa quay lưng đi thì` từ đâu vọng tới tai tôi:” thế mà cứ tưởng là` một con gà béo”. Thì` ra “gà béo” là từ ma` người ở đây ám chỉ những vì khách giàu có. Trao đổii với một người có trách nhiệm ở TT TOGI, tôi được biết thời gian gần đây việc buôn bán của người Việt không được phát đạt cho làm. Kinh tế thị trường, sự đi lên của nền kinh tế Nga trong mấy năm gần đây, luật lệ buôn bán được thắt chặt, các loại thuế má phải đóng ..v.v.. đã làm cho một số người Việt phải vỡ mộng làm giàu trên đất Nga.
Rời trung tâm TOGI, tôi cứ suy nghĩ mãi và tự hỏi, không biết bao giờ người Việt chúng ta mới ra nước ngoài với tư cách chuyên gia hay những người đi du lịch.
9.
Về tới sân bay Nội Bài - Hà Nội sau 11 giờ đồng hồ bay từ Matxcơva, mặc dù mệt mỏi những cảm giác của chúng tôi là hoàn toàn yên tâm. Sự bình yên của mảnh đất quê hương, mặc dù chưa giàu có bằng ai, nhưng thật sự là một thành công lớn của Đảng và Nhà nước ta sao 20 năm đổi mới.
Trước khi rời Nga, một vì giáo sư hỏi tôi đại ý là ở đâu tốt hơn, ở nước ngoài hay ở Việt Nam. Tôi đã dùng một thành ngữ tiếng Nga để diễn đạt ý của mình:
“Rất tốt khi làm khách, nhưng ở nhà mình thì vẫn tốt hơn”

***o0o***

Mùa xuân 2005.
Trần Lộc Hùng

No comments: